Poprawa równowagi po udarze – od czego zacząć?

Twój pacjent po udarze jest w stanie się przemieszczać jednak zmaga się z zaburzeniami równowagi. Czym zajmiesz się najpierw, chcąc ją poprawić? Tułów, biodra, a może kolana? W rzeczywistości większości problemów z równowagą leży u podstaw – ich źródłem będą zazwyczaj stawy skokowe. Z tego powodu, chcąc poprawić równowagę po udarze, szczególną uwagę powinniśmy zwrócić na stopy.

Stopy są pierwszą częścią ciała, która ma kontakt z podłożem. Jeżeli zatem coś pójdzie nie tak na tym poziomie, cała sekwencja ruchu zostanie zaburzona. Co więcej, chociaż w utrzymaniu równowagi biorą udział również inne grupy mięśni antygrawitacyjnych, żadna z nich nie ma większego znaczenia dla równowagi niż zakres ruchu stawu skokowego i osłabienie w jego obrębie.

Jeżeli zależy nam, aby u naszego pacjenta po udarze pojawiła się poprawa w kontekście równowagi, musimy szczegółowo zaplanować, a następnie zrealizować solidny program ukierunkowany na zakres ruchu w stawie skokowym i siłę w obrębie kostki.

Granice stabilności i strategia stawu skokowego – o co chodzi?

Granice stabilności to maksymalna odległość, na jaką dana osoba może celowo przemieścić swój środek ciężkości bez konsekwencji utraty równowagi, wykonania kroku czy też sięgania w celu uzyskania pomocy w utrzymaniu równowagi. Obrazowo prezentowane są w postaci tzw. stożka równowagi.

Koncepcja stożka równowagi pochodzi od Fay Horak. Horak po raz pierwszy użyła tego terminu w doniesieniu naukowym “Postural orientation and equilibrium. What do we need to know about neural central of balance to prevent falls?” (Horak 2006).

Utrzymanie równowagi to zatem nic innego jak utrzymanie środka ciężkości nad płaszczyzną podporu. To właśnie tutaj do gry wchodzą strategie równowagi.

W swobodnym staniu pierwszą strategią, jaką wykorzystujemy jest właśnie strategia stawu skokowego. Gdy stoimy, to właśnie stawy skokowe i mięśnie przez niego biegnące wykonują największą pracę. Strategia stawu skokowego przeciwdziała niewielkim perturbacjom i wytrąceniom naszego środka ciężkości znad płaszczyzny podporu.

Zatem ograniczenia zakresu ruchu lub osłabienie w obrębie stawów skokowych tak często obserwowane u pacjentów po udarze będą powodować zaburzenia równowagi i zwiększać ryzyko upadku.

Nacisk na stawy skokowy w terapii równowagi

Badania wykazują, że ćwiczenia na poprawę równowagi po udarze w pozycji stojącej uwzględniające pracę kostek są jednymi z najważniejszych interwencji, jeżeli naszym celem jest poprawa równowagi i zmniejszenie ryzyka upadku.

Najskuteczniejsze programy zapobiegania upadkom obejmują triadę interwencji, w której skład wchodzi wzmacnianie, specyficznie ćwiczenia równowagi w staniu i chodzenie (Shubert 2011).

Żadne z tych ćwiczeń nie jest ani skomplikowane, ani też specjalnie wyjątkowe. Jakkolwiek, plan terapii równowagi należy dostosować specyficznie do deficytów danego pacjenta. Szczególną uwagę należy poświęcić stawu skokowemu w pozycji stojącej.

Ćwiczenie na poprawę równowagi uwzględniające staw skokowy

Ćwiczenia ukierunkowane na wzmacnianie stawu skokowego w zamkniętym łańcuchu kinetycznym będą mieć największy wpływ na poprawę równowagi (Kim and Yoo 2017).

Pierwszą propozycją może być wznoszenie na palce w pozycji stojącej. Jest to ćwiczenie uniwersalne, które możesz zmodyfikować w zależności od potrzeb pacjenta. Pacjenci, którzy nie czują się na siłach wykonywać tego ćwiczenia bez podparcia, mogą to robić dotykając krzesła lub ściany. Jeżeli natomiast wykonanie ćwiczenia jest dość łatwe, możesz zastosować dodatkowy opór. 

Drugą opcją w celu poprawy równowagi po udarze mogą być ćwiczenia obejmujące kołysanie się na boki. Z pacjentami, u których równowaga jest w gorszym stanie dobrze jest wykonywać to ćwiczenie w ustawieniu blisko przy ścianie. Ściana może być punktem odniesienia, który pomaga oszacować zakres wychylenia się. Kolejną przewagą ściany jest to, że w przypadku utraty równowagi może być punktem podparcia, przez co zwiększy bezpieczeństwo aktywności.

Można również polecić pacjentowi pochylenia ciała w przód, aby dotknąć jakiegoś przedmiotu miednicą. W tym ćwiczeniu zwracamy uwagę, aby pacjent wykonywał ruch wykorzystując strategię stawu skokowego, bez ruchu w biodrach.

Kolejnym pomysłem mogą być aktywności sięgania bez wykonania kroku i zgięcia w stawach biodrowych.

W trzech powyższych ćwiczeniach wykorzystujemy przeniesienie ciężaru ciała. Dlaczego przeniesienie ciężaru jest tak ważne? Ponieważ trening skoncentrowany na przenoszeniu ciężaru ciała skutecznie wpływa na poprawę granic stabilności (Gouglidis 2011). Poprawa granic stabilności to tym samym poprawa równowagi po udarze.

Poprawa równowagi zaczyna się od stóp

Podsumowując, częścią programu mającego na celu poprawę równowagi muszą być interwencje wykorzystujące wzmacnianie okolicy stawu skokowego i elementy przeniesienia ciężaru ciała. Te aktywności będą z kolei wymagać wykorzystania strategii stawu skokowego. 

Co więcej, ćwiczenia na poprawę równowagi (np. kołysanie się w kącie pokoju), możesz również zalecić pacjentowi do wykonywania poza sesjami terapeutycznymi. Terapia w połączeniu z programem ćwiczeń w domu obejmującym aktywności wzmacniania, sprzyjające aktywacji grupy przedniej i tylnej mięśni goleni, jak również ćwiczenia na zakres ruchu przyniosą najlepsze efekty i pomogą Twoim pacjentom poprawić równowagę i zmniejszyć ryzyko upadku.

Chcesz dowiedzieć się jak poprawić równowagę u spastycznego pacjenta po udarze? Sprawdź szkolenie Spastyczność w Ujęciu Osteopatycznym, w którym temu zagadnieniu poświęciliśmy został cały moduł.

Literatura

Gouglidis V, Nikodelis T, Hatzitaki V, Amiridis IG. 2011. „Changes in the limits of stability induced by weight-shifting training in elderly women.” Exp Aging Res. 37: 46–62.

Horak, Fay B. 2006. “Postural Orientation and Equilibrium: What Do We Need to Know about Neural Control of Balance to Prevent Falls?” Age and Ageing 35 Suppl 2 (September): ii7–11.

Kim, Mi-Kyoung, and Kyung-Tae Yoo. 2017. “The Effects of Open and Closed Kinetic Chain Exercises on the Static and Dynamic Balance of the Ankle Joints in Young Healthy Women.” Journal of Physical Therapy Science 29 (5): 845–50.

Shubert, Tiffany E. 2011. “Evidence-Based Exercise Prescription for Balance and Falls Prevention: A Current Review of the Literature.” Journal of Geriatric Physical Therapy  34 (3): 100–108.