Ból kręgosłupa u sportowców

W serii The Lancet dotyczącej bólu kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym podkreślono kluczową rolę aktywności fizycznej i ćwiczeń. Jednak wielu fizjoterapeutów (szczególnie pracujących ze sportowcami) może zadać pytanie: „Jak zastosować tę wiedzę i czy ma ona w ogóle zastosowanie pracując z osobami aktywnymi, np. ze sportowcami?„

Szacowany czas czytania: 10 minut

Zanim przejdziemy do dalszej części wpisu, warto wspomnieć, że nie ma dobrej jakości badań na temat bólu pleców u sportowców. Brak wysokiej jakości badań klinicznych z udziałem tej populacji jest niewątpliwe dużym ograniczeniem. Co ciekawe jednak, pomimo braku dowodów, pojawiło się mnóstwo bardzo stanowczych, choć błędnych opinii na temat źródeł bólu i najbardziej efektywnych metod terapii dolnej części pleców u sportowców. 

Spróbujemy zatem przyjrzeć się dokładniej temu, jak aktywność fizyczna wiąże się z bólem dolnego odcinka kręgosłupa u sportowców. Rozważymy również jakie czynniki wziąć pod uwagę i jakie podejście obrać w takich sytuacjach.

Czy ból kręgosłupa u sportowców wynika ze zbyt dużej aktywności fizycznej?

Pośród sportowców, jak i w środowisku fizjoterapeutycznym krąży wiele mitów i dogmatów. Dotyczą one głównie tego, że to zbyt intensywna aktywność fizyczna powoduje kontuzje, urazy i ból pleców u sportowców. Jakkolwiek, dowody naukowe na temat tego, że sportowcy zapadają na ból pleców w okolicy lędźwiowo-krzyżowej wskutek zbyt intensywnej aktywności fizycznej są ograniczone. Na przykład, nagły wzrost obciążenia związany jest z podwyższonym ryzykiem bólu lub kontuzji u krykiecistów i wioślarzy, podczas gdy u kręglarzy wysokie, systematyczne obciążenie związane jest z niższym ryzykiem bólu.

Dlaczego zaprzestanie aktywności przez sportowców z bólem pleców nie zawsze jest najlepszym rozwiązaniem?

Czy aktywność fizyczna będzie dobra, czy zła u sportowców z bólem pleców w okolicy lędźwiowo-krzyżowej? To zależy. 

Istnieją dowody wskazujące, że nagłe zwiększenie aktywności fizycznej może zwiększyć ryzyko bólu pleców. Z drugiej strony jednak historia systematycznej aktywności fizycznej zmniejsza to ryzyko. Dotychczasowe badania wymagają najprawdopodobniej dokładniejszej analizy.

Ze względu na brak badań w tym temacie w kontekście bólu dolnej części pleców u sportowców, warto odnieść się do artykułu Tim’a Gabbett’a ‘Training-Injury Prevention Paradox’ model. Zaproponowany model oparty jest o dowody, iż bezkontaktowe kontuzje (do których zaliczyć możemy ból dolnej części pleców) nie są skutkiem samej aktywności. Gabbett twierdzi natomiast, że bardziej prawdopodobnie wynikają z nieprawidłowego treningu lub programu treningowego.

We wspomnianym opracowaniu Gabbett przedstawia, że wzrost intensywności treningu może poprawić wyniki i zmniejszyć ryzyko kontuzji. Na przykład, sportowcy uprawiający dyscypliny drużynowe, którzy przeszli przez trwający ponad 18 tygodni trening, zanim doznali początkowych kontuzji, byli narażeni na mniejsze ryzyko doznania kolejnego urazu. Gabbett zwraca również uwagę jak dużą rolę w zmniejszaniu ryzyka kontuzji/bólu odgrywają dobrze rozwinięte cechy fizyczne. 

Ogólnie rzecz biorąc, literatura naukowa sugeruje, że systematyczna aktywność fizyczna związana jest z mniejszym bólem i ilością kontuzji. Jednak nieprawidłowe przygotowanie lub źle dostosowana intensywność (zbyt mała lub zbyt duża aktywność fizyczna) może zwiększyć ryzyko bólu pleców i kontuzji. Oznacza to, że u sportowców ważne jest odpowiednie dozowanie treningu. Natomiast sami sportowcy muszą trenować mądrzej i ciężej, aby zredukować ryzyko kontuzji i bólu. 

Jakie czynniki, inne niż wysoka intensywność aktywności fizycznej, należy rozważyć u sportowców z bólem pleców w okolicy lędźwiowo-krzyżowej?

Ból dolnej części pleców to zaburzenie wielowymiarowe. Nie zawsze oznacza uszkodzenie określonej tkanki czy kontuzję. Czynniki niezwiązane z treningiem, takie jak funkcje poznawcze, emocje, sen, itp. mogą zakłócać czynniki treningowe (aktywność, ruch, itd.). Z tego powodu monitorowanie treningu i aktywności u sportowca w izolacji może nie wystarczyć, aby mógł on skutecznie powrócić do zdrowia.

U sportowców należy wziąć pod uwagę również takie czynniki, jak stres, choroby, nastrój, zmęczenie, motywacja do treningu, jakość snu, odżywianie, itp. Co więcej, wszystkie wymienione czynniki należy monitorować niezależnie od tego, czy zmagają się oni z bólem, czy nie. 

Wskazówki dla fizjoterapeutów pracujących z bardzo aktywnymi osobami

Zgodnie z przeglądem systematycznym z 2021 roku wydaje się, że ból kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym u sportowców należy leczyć zgodnie z wytycznymi dla ogólnej populacji (Thornton et al. 2021).

Sportowcy z pewnością będą mieć odmienny od ogólnej populacji poziom fizycznego obciążenia i cele. Leczenie jednak powinno przebiegać zgodnie z kilkoma podstawowymi zasadami.

Po pierwsze wykluczyć należy poważną patologię i upewnić się, że ból nie zagraża życiu. Po drugie możesz zalecić odpoczynek, ale ważne jest utrzymanie w trakcie tego okresu jakiegoś poziomu aktywności fizycznej. Tam, gdzie to konieczne należy zająć się problemami związanymi z ruchem, przekonaniami i aspektem psychologicznym. Bardzo ważną sprawą jest również stopniowy powrót do aktywności związanych z celami naszego podopiecznego.

Zamiast zaprzestania aktywności, spróbuj odnaleźć optymalną intensywność

Zewsząd słyszymy, że pewne aktywności (szczególnie te o wysokiej intensywności) mają szkodliwy wpływ na kręgosłup. Artykuł Tim’a Gabbet’a może być dla nas impulsem do myślenia w mniej skrajnych kategoriach. Według autora powinniśmy skupić się na doborze odpowiedniego poziomu intensywności aktywności u danego sportowca. Chociaż sportowcy mogą czerpać korzyści ze względnego odpoczynku w perspektywie krótkoterminowej, są dowody na to, iż ćwiczenia odczuwając ból są co najmniej tak skuteczne jak rehabilitacja bez bólu. 

Zmień błędne przekonania podopiecznego

Niektóre przekonania odnośnie bólu pleców mogę spowalniać skuteczne leczenie. Zaliczamy do nich zazwyczaj założenia, że obrazowanie jest kluczowe, a jego wyniki zawsze będą mieć związek z bólem pleców okolicy lędźwiowo-krzyżowej, że ból zawsze oznacza kontuzję, że powinno się unikać aktywności prowokujących ból, że istnieje potrzeba wzmocnienia core oraz że kręgosłup jest bardzo wrażliwą częścią ciała, którą musimy „chronić” w trakcie wykonywania aktywności dnia codziennego.

Oczywiście możemy spotkać się z wieloma innymi błędnymi przekonaniami, np. o tym, że pewne techniki dźwigania są lepsze niż inne w kontekście bólu dolnej części pleców. O tej szeroko przyjętej, błędnej opinii przeczytać możesz we wpisie Technika dźwigania – jak zmniejszyć ból w dolnej części pleców?. 

Z tego powodu warto poświęcić więcej czasu na omówienie problemów bólowych naszego pacjenta i być może w ten sposób odkryć inne przekonania, które spowalniają proces powrotu do sprawności.

Taka prewencyjna edukacja dotycząca błędnych przekonań i kompleksowości bólu pleców na początku sezonu może być w takim samym stopniu ważna dla sportowca, jak określenie optymalnego poziomu aktywności fizycznej i intensywności treningu.

Sportowcy powinni być na tyle aktywni, na ile mogą

Gdy niektóre aktywności są bolesne, to pozytywny wpływ mogłoby przynieść ograniczenie ich wykonywania. Jakkolwiek utrzymanie pewnej formy aktywności fizycznej jest w procesie powrotu do sprawności niezbędne.

Sportowcy z obrzękiem szpiku kostnego w części międzywyrostkowej kręgosłupa mogą na przykład zmagać się z nasileniem bólu spowodowanym bieganiem lub wyprostem kręgosłupa. Wydaje się jednak, że nie ma dowodów, które sugerowałyby całkowite zaprzestanie aktywności fizycznej w tym przypadku.

Naszym celem jest, aby żaden ze sportowców nie stał się stałym bywalcem w naszym gabinecie w trakcie sezonu, kiedy to zbyt niska intensywność i nieadekwatny trening fizyczny nie pozwalają mu na dostosowanie się do wymagań i obciążeń uprawianego sportu. 

Jest kilka sposobów na to, aby sportowcy mogli odnieść korzyści tak z odpoczynku, jak i z aktywności. Jednym z nich jest cross training (np. interwały na rowerku stacjonarnym o wysokiej intensywności). 

Ważne jest, aby sportowcy jak najszybciej powrócili do aktywności specyficznych dla uprawianego sportu.

Monitoruj samopoczucie podopiecznego

Samopoczucie u sportowców należy monitorować i w miarę możliwości maksymalizować. Fizjoterapeuci mogą wyodrębnić kluczowe czynniki, takie jak np. przetrenowanie, sen, czy nastrój i indywidualnie dostosować trening do każdego sportowca.

Podsumowanie

Dotychczasowe badania nie potwierdzają jednoznacznie skuteczności leczenia niefarmakologicznego. Mimo to z innych publikacji na temat bólu kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym wiemy, że jest on często niepotrzebnie leczony lekami, zastrzykami, przeprowadzane są zbędne operacje i badania obrazowe (Foster et al. 2018; Hartvigsen et al. 2018). Niezależnie od tego, jaki rodzaj terapii niefarmakologicznej wybierzemy, naszym głównym celem powinno być zmniejszenie niepotrzebnego przedłużania leczenia lub stosowanie zbyt dużej ilości środków farmakologicznych w leczeniu bólu dolnego odcinka pleców.

Ważne jest również, niezależnie od pozostałych metod terapii, stworzenie silnej relacji pacjent-terapeuta. Dzięki temu będzie nam łatwiej ustalić indywidualne cele terapii, sposób leczenia bólu i niesprawności. To z kolei pozwoli, aby nasi podopieczni mogli szybciej powrócić do uprawianego sportu.

Literatura

Foster, Nadine E., Johannes R. Anema, Dan Cherkin, Roger Chou, Steven P. Cohen, Douglas P. Gross, Paulo H. Ferreira, et al. 2018. “Prevention and Treatment of Low Back Pain: Evidence, Challenges, and Promising Directions.” The Lancet 391 (10137): 2368–83.

Hartvigsen, Jan, Mark J. Hancock, Alice Kongsted, Quinette Louw, Manuela L. Ferreira, Stéphane Genevay, Damian Hoy, et al. 2018. “What Low Back Pain Is and Why We Need to Pay Attention.” The Lancet 391 (10137): 2356–67.

O’Sullivan, Kieran, Peter B. O’Sullivan, Tim J. Gabbett, and Mary O’Keeffe. 2019. “Advice to Athletes with Back Pain-Get Active! Seriously?” British Journal of Sports Medicine 53 (6): 324–25.

Thornton, Jane S., J. P. Caneiro, Jan Hartvigsen, Clare L. Ardern, Anders Vinther, Kellie Wilkie, Larissa Trease, et al. 2021. “Treating Low Back Pain in Athletes: A Systematic Review with Meta-Analysis.” British Journal of Sports Medicine 55 (12): 656–62.