Mięsień brzuchaty łydki

Mięsień brzuchaty łydki to duży, powierzchownie położony mięsień znajdujący się po tylnej stronie podudzia. Wraz z mięśniem płaszczkowatym tworzy grupę zwaną mięśniem trójgłowym łydki. W tym artykule poznasz wszystkie najważniejsze informacje dotyczące jego anatomii, funkcji, a także palpacji.

Szacowany czas czytania: 9 minut

Anatomia mięśnia brzuchatego łydki

Przyczep początkowy

Głowa przyśrodkowa odchodzi od powierzchni tylnej kłykcia przyśrodkowego kości udowej oraz powierzchni podkolanowej kolana po stronie bocznej. Głowa boczna natomiast rozpoczyna swój bieg od bocznej powierzchni kłykcia bocznego kości udowej i dolnej połowy kresy nadkłykciowej bocznej.

Przyczep końcowy

Włókna obu głów mięśnia brzuchatego łydki biegną kaudalnie. Następnie łączą się ze sobą, a także z mięśniem płaszczkowatym. Włókna wspomnianych struktur kończą na powierzchni tylnej kości piętowej ścięgnem piętowym zwanym ścięgnem Achillesa.

Unerwienie

Mięsień ten unerwia nerw piszczelowy odchodzący od nerwu kulszowego poprzez splot krzyżowy od nerwów rdzeniowych L4-L5, S1-S2.

Unaczynienie

Unaczynienie zapewniają tętnice łydkowe, a także gałęzie tętnicy podkolanowej.

Położenie względem innych struktur

W części proksymalnej obie głowy mięśnia brzuchatego łydki tworzą ściany dolne dołu podkolanowego. Ścięgno mięśnia dwugłowego uda częściowo pokrywa głowę boczną, a mięsień półbłodniasty głowę przyśrodkową. Mięsień brzuchaty łydki jest najbardziej powierzchownym mięśniem grupy powierzchownej mięśni goleni. W rezultacie brzuśce mięśniowe są widoczną bezpośrednio pod skórą i mocno zarysowane u wytrenowanych osób. 

Głęboko względem mięśnia brzuchatego leży mięsień płaszczkowaty mięsień podkolanowy, mięśnie podeszwowe, naczynia dołu podkolanowego, nerw piszczelowy, zginacz długi palców, zginacz długi palucha, jak również mięsień piszczelowy tylny.

W głowie bocznej mięśnia brzuchatego łydki może wykształcić się kość zwana fabellą.

Czynność mięśnia brzuchatego łydki

Funkcja izolowana

Staw skokowy – zgięcie podeszwowe stopy, słaba inwersja (głowa przyśrodkowa), słaba ewersja (głowa boczna).

Staw kolanowy – zgięcie.

Funkcje zintegrowane mięśnia brzuchatego łydki

Funkcja stabilizująca

Stabilizuje staw skokowy, staw kolanowy, a także tylną część torebki stawowej kolana.

Funkcja ekscentrycznego hamowania

Przyśrodkowa głowa mięśnia brzuchatego łydki hamuje w sposób ekscentryczny zgięcie grzbietowe stopy, wyprost kolana i rotację zewnętrzną kości piszczelowej. Głowa przyśrodkowa natomiast hamuje ekscentrycznie zgięcie grzbietowe stopy, wyprost kolana i rotację wewnętrzną kości piszczelowej.

Mięśnie synergistyczne

Mięsień brzuchaty łydki wykazuje aktywność synergistyczną z mięśniem podeszwowym, płaszczkowatym, piszczelowym tylnym, mięśniami strzałkowymi, zginaczem długim palców, a także zginaczem długim palucha w trakcie zgięcie podeszwowego stopy.

Głowa przyśrodkowa mięśnia brzuchatego łydki ulega koaktywacji wraz z mięśniem piszczelowym tylnym, zginaczem długim palców i zginaczem długim palucha podczas inwersji stopy, natomiast głowa boczna pracuje synergistycznie z mięśniami strzałkowymi w trakcie ewersji. Co więcej, głowa boczna może wspomagać rotację zewnętrzną kości piszczelowej poprzez aktywację wraz z długawym uda, naprężaczem powięzi szerokiej i obszernym bocznym.

Mięsień brzuchaty łydki – palpacja

Strukturami referencyjnymi dla palpacji mięśnia brzuchatego łydki będą ścięgna grupy kulszowo-goleniowej. Pacjent znajduje się w pozycji leżenia przodem, następnie gdy poprosimy o aktywność izometryczną grupy kulszowo-goleniowej, to po stronie przyśrodkowej dół podkolanowy będzie ograniczać wyraźny przebieg ścięgna mięśnia półścięgnistego, a po stronie bocznej będzie to ścięgno mięśnia dwugłowego uda. Obie głowy mięśnia brzuchatego łydki będą zawijać się i zahaczać wtapiając się od strony wewnętrznej obu struktur referencyjnych, biegnąc w kierunku do kości udowej. 

W przypadku palpacji głowy przyśrodkowej ześlizgujemy się ze ścięgna końcowego mięśnia półścięgnistego w kierunku przyśrodkowym, co pozwoli wypalpować znajdującą się w bezpośrednim sąsiedztwie głowę przyśrodkową mięśnia brzuchatego łydki. 

Ześlizgując się w kierunku przyśrodkowym ze ścięgna końcowego mięśnia dwugłowego uda wchodzimy na struktury głowy bocznej mięśnia brzuchatego łydki. 

Głowa przyśrodkowa w trakcie aktywności tworzy bezpośrednio poniżej szpary stawu kolanowego wybrzuszenie, natomiast głowa boczna na tej samej wysokości charakteryzuje się strukturą bardziej płaską. Informacja ta jest dla nas istotna z perspektywy zlokalizowania kolejnej struktury, która będzie znajdować się pomiędzy obiema głowami mięśnia brzuchatego łydki, czyli mięśnia podeszwowego. 

W trakcie palpacji mięśnia brzuchatego łydki, podążając w kierunku dystalnym od dołu podkolanowego możliwe jest odseparowanie przestrzeni namięsnej obu głów. Mniej więcej od połowy wysokości goleni obie głowy zbiegają się wspólnie tworząc jednolitą strukturę zakończoną ścięgnem Achillesa. Ścięgno to biegnie dalej dystalnie przyczepiając się ostatecznie do guza piętowego kości piętowej.

W trakcie palpacji goleni, gdy pacjent znajduje się w pozycji leżenia przodem z podudziem zgiętym do pozycji około 90 stopni, w trakcie skurczu izometrycznego mięśnia brzuchatego łydki, możliwe jest również wyczucie przestrzeni namięsnej pomiędzy głową boczną mięśnia brzuchatego łydki, a znajdującego się brzusznie względem niej mięśnia płaszczkowatego. 

Brzusznie względem mięśnia płaszczkowatego będzie znajdować się grupa mięśni strzałkowych. Głowa przyśrodkowa zajmuje swoją masą mięśniową całą część przyśrodkową goleni, dlatego w jej bezpośrednim sąsiedztwie po stronie przyśrodkowej w pierwszym odczuciu będzie znajdować się kość piszczelowa, natomiast zatapiając się pomiędzy struktury kości piszczelowej po stronie przyśrodkowej oraz mięśnia brzuchatego łydki możliwe jest wyczucie struktury mięśnia zginacza długiego palców, jak również płaszczkowatego. 

Ćwiczenie

• Pacjent w pozycji leżenia przodem 
• Wypalpuj głowę boczną i przyśrodkową m. brzuchatego łydki wykorzystując napięcie izometryczne grupy kulszowo goleniowej 
• Wypalpuj przebieg namięsnych oddzielających obie głowy m. brzuchatego łydki Wypalpuj przebieg namięsnej pomiędzy głową boczną m. brzuchatego łydki a m. płaszczkowatym 
• Wypalpuj przedział namięsnej pomiędzy głową przyśrodkową m. brzuchatego łydki a k. piszczelową oraz zginaczem długim palców

Mięsień brzuchaty łydki i integracja powięziowa

Mięsień brzuchaty łydki może należeć do grupy mięśni napinających i wzmacniających torebkę stawową stawu kolanowego w trakcie ruchu wraz z mięśniem obszernym bocznym i obszernym przyśrodkowym skośnym. Może również naprężać powięź szeroką poprzez pasmo biodrowo-piszczelowe, mięsień półbłoniasty, mięsień stawowy kolana i mięsień podkolanowy.

Ścięgno Achillesa to struktura, która beż wątpienia oznaczać będzie synergię powięziową pomiędzy mięśniem brzuchatym łydki i mięśniem płaszczkowatym.

Testy i objawy wskazujące na nieprawidłową czynność mięśnia brzuchatego łydki

Funkcjonalna ocena motoryczna – głęboki przysiad

• Wypłaszczanie stóp – przykurcz/nadaktywność
• Rotacja stóp do zewnątrz – przykurcz/nadaktywność
• Rozchodzenie się kolan na zewnątrz – przykurcz/nadaktywność
• Zapadanie się kolan do środka – przykurcz/nadaktywność
• Asymetryczne przeniesienie ciężary – przykurcz/nadaktywność po jednej stronie

 Punkty spustowe i wzorce bólu rzutowanego

Punkty spustowe objawiać się będą w okolicy łydki, kostki i stopy, a głównymi objawami są ból po bocznej stronie łydki, ból na środku podeszwy stopy, ból po tylnej stronie kolana, zespół niespokojnych nóg, skurcze w dolnej lub górnej części łydki. Wtórnymi objawami są ból po tylnej stronie kolana i łydki.

Patologie powiązane z mięśniem brzuchatym łydki

• Zapalenie ścięgna mięśni strzałkowych
• Zapalenie powięzi podeszwowej
• Zapalenie ścięgna Achillesa
• Zespół przeciążenia przyśrodkowej okolicy piszczeli (ang. MTSS – Medial Tibial Stress Syndrome)
• Płaskostopie
• Shin Splints

Literatura

Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Tom I., Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2016.

Phillip Page, Assessment and Treatment of Muscle Imbalance: The Janda Approach © 2010 Benchmark Physical Therapy, Inc., Clare C. Frank, and Robert Lardner

Dr. Mike Clark & Scott Lucette, “NASM Essentials of Corrective Exercise Training” © 2011 Lippincott Williams & Wilkins

Donald A. Neumann, “Kinesiology of the Musculoskeletal System: Foundations of Rehabilitation – 3nd Edition” © 2017 Mosby, Inc.

Michael A. Clark, Scott C. Lucett, NASM Essentials of Personal Training: 4th Edition, © 2012 Lippincott Williams and Wilkins

Tom Myers, Anatomy Trains: Second Edition. © Elsevier Limited 2009

David G. Simons, Janet Travell, Lois S. Simons, Travell & Simmons’ Myofascial Pain and Dysfunction, The Trigger Point Manual, Volume 1. Upper Half of Body: Second Edition,© 1999 Williams and Wilkens

Cynthia C. Norkin, Pamela K. Levangie, Joint Structure and Function: A Comprehensive Analysis: Fifth Edition © 2011 F.A. Davis Company

Florence Peterson Kendall, Elizabeth Kendall McCreary, Patricia Geise Provance, Mary McIntyre Rodgers, William Anthony Romani, Muscles: Testing and Function with Posture and Pain: Fifth Edition © 2005 Lippincott Williams & Wilkins

Andrew Biel, Trail Guide to the Human Body: 4th Edition, © 2010

Moore KL, Dalley AF, editors. Clinically Oriented Anatomy. 5. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2006. pp. 648–649

Hudák R, Kachlik D, Volny O, Memorix anatomia. Wrocław: Edra Urban & Partner, 2017