Klonus (inaczej stopotrząs) to mimowolne i rytmiczne skurcze mięśni spowodowane trwałym uszkodzeniem zstępujących neuronów ruchowych. Klonus może występować w kostce, rzepce, mięśniu trójgłowym lub dwugłowym ramienia, nadgarstku, a także szczęce. Z tego artykułu dowiesz się co to jest klonus, jakie są przyczyny stopotrząsu oraz poznasz metody leczenia tego zaburzenia.

Szacowany czas czytania: 8 minut

Spis treści artykułu:

Klonus może współwystępować ze spastycznością i innymi objawami nadpobudliwości odruchowej.

Spastyczność definiuje się jako zwiększoną odporność na rozciąganie spowodowaną urazem górnego motoneuronu. Klonus z kolei charakteryzuje się nadmierną aktywnością odruchową z pnia mózgu i rdzenia kręgowego. To w konsekwencji skutkuje zwiększonym napięciem mięśni i mimowolnymi skurczami. 

Mimo ścisłego powiązania dwa wspomniane zaburzenia to nie to samo. Klonus może nie występować u wszystkich pacjentów ze spastycznością, na przykład gdy dany mięsień jest nadmiernie hipertoniczny. Poniżej dowiesz się co to jest klonus, poznasz mechanizmy i przyczynę powstania stopotrząsu, oraz metody leczenia.

Co to jest klonus?

W celu zrozumienia co to jest klonus, należy wziąć pod uwagę nie tylko długość ścieżki odruchu, ale także czas skurczu i rozkurczu mięśnia, obciążenie mięśnia, aktywność wrzeciona mięśniowego i pobudliwość ośrodkową, z których wszystkie odgrywają rolę w klonusie. 

Dimitrijevic i wsp. wykazali, że stopotrząs występował przy zmianach w dużej części drogi korowo-rdzeniowej bocznej. Obserwacja ta opierała się na ocenie histopatologicznej próbek pobranych od pacjentów ze zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym. Autorzy stwierdzili, że częstotliwość klonusów była stała w każdym mięśniu i nie wykazywała tendencji do zmian w czasie. 

Szybka stymulacja eksteroceptywna o wystarczającej intensywności może wywoływać klonus w mięśniach i to nie tylko za pośrednictwem włókien aferentnych typu Ia. Bodźce bólowe i zimno są głównymi bodźcami skórnymi wywołującymi i podtrzymującymi klonus.

Stymulacja skórna strony zdrowej może również powodować stopotrząs. Bodźce wywołujące polisynaptyczne odruchy zginaczy lub prostowników są podatne na wywoływanie klonusów poprzez manewr „Jendrassika”. Stymulacja aktywująca te szlaki może zatrzymać klonus.

Stopotrząs może wystąpić nawet przy braku jakiegokolwiek ruchu w kończynie. Amplituda klonusów wywoływanych i podtrzymywanych przez rozciąganie może się zmniejszać i z czasem ulegać osłabieniu. Stymulacja skórna wyzwalana przez drapanie skóry nad mięśniem zapewnia dostateczną stymulację rdzenia kręgowego, utrzymującą amplitudę klonusu. 

Bernhard i Therman wykazali, że bodźce proprioceptywne generowane wraz z ruchem kończyn wyzwalają rytmiczne wyładowania z jednostek motorycznych u odkorowanych kotów. 

Gottlieb i Agarwal wykazali, że środki farmakologiczne zwiększające wyładowania z rozciągniętych włókien mięśniowych mogą być przyczyną stopotrząsu u zdrowych osób. Struppler zaobserwował te wyniki przy użyciu dożylnej iniekcji sukcynylocholiny, a Marsden, Meadows i Hodgson użyli dożylnych zastrzyków adrenaliny.

Stopotrząs – przyczyny i mechanizmy powstawania

Mechanizmy powstawania nie są do końca jasne, ale zaproponowano dwie główne hipotezy – mechanizm obwodowy i mechanizm centralny.

Mechanizm obwodowy (teoria samowzbudzenia)

Teoria ta sugeruje, że klonus jest głównie wywoływany przez wzmożone odruchy na rozciąganie spowodowane samowzbudzeniem.

Zgodnie z tą hipotezą, wrzecionka nerwowo-mięśniowe stają się nieprawidłowo wrażliwe, a dynamiczne neurony fuzyjno-motoryczne, które odgrywają znaczącą rolę w determinowaniu wrażliwości wrzecionek nerwowo-mięśniowych, są kluczowe w wywoływaniu klonusów. 

Uważa się, że samopodtrzymująca się oscylacja ścieżki odruchu na rozciąganie powoduje klonus. Sprzężenie zwrotne łuku odruchowego jest przesunięte, zmniejszając próg wzbudzenia motoneuronu. To mocne sprzężenie zwrotne i znaczne opóźnienia, oba obecne w łuku odruchowym, mogą prowadzić do destabilizacji układu i w konsekwencji klonusu.

Mechanizm centralny (teoria generatora centralnego)

Alternatywnym wyjaśnieniem jest to, że stopotrząs powstaje w wyniku aktywności centralnego generatora wzorców w rdzeniu kręgowym. Uważa się, że jest on aktywowany przez odpowiednie zdarzenia obwodowe i wytwarza rytmiczną stymulację motoneuronów niższego rzędu. 

Hipoteza ta jest poparta obserwacjami, że pewne zmiany, takie jak zmiana obciążeń mechanicznych stawu, mogą zmieniać częstotliwość klonusów, co sugeruje centralny element ich regulacji. Dodatkowo, stała częstotliwość klonusów w różnych mięśniach i ich niezależność od długości ścieżki odruchowej sugerują centralnie regulowany mechanizm. 

Na zaangażowanie mechanizmów centralnych wskazuje również synchroniczne wyładowanie motoryczne charakterystyczne dla klonusów. To sugeruje kontrolę nad czasem występowania i przestrzennym zasięgiem rekrutacji jednostek motorycznych.

Leczenie klonusów

Opcje leczenia mają na celu opanowanie objawów, w szczególności mimowolnych skurczów mięśni, poprzez interwencje ukierunkowane na podstawowe mechanizmy związane ze zwiększoną pobudliwością odruchową i napięciem mięśni.

Leki

W leczeniu stopotrząsu stosuje się różne rodzaje leków. Pierwszym z nich jest baklofen. Jest to środek zwiotczający mięśnie, który działa na ośrodkowy układ nerwowy w celu zmniejszenia spastyczności i okazał się skuteczny w leczeniu klonusów. Baklofen może być podawany doustnie lub, w cięższych przypadkach, dooponowo za pomocą pompy baklofenowej.

Innym lekiem jest tyzanidyna, ale może nie być tak skuteczna jak baklofen. Diazepam pomaga zmniejszyć spastyczność mięśni i klonus poprzez wzmocnienie działania GABA, hamującego neuroprzekaźnika w mózgu, zmniejszając w ten sposób nadmierną aktywność nerwową, która prowadzi do spastyczności i klonusów.

Ostatnimi najczęściej stosowanymi lekami są gabapentyna i pregabalina. Leki te, stosowane głównie w leczeniu bólu neuropatycznego, mogą również pomóc w radzeniu sobie ze spastycznością i klonusem poprzez modulowanie kanałów wapniowych i zmniejszanie nieprawidłowej pobudliwości nerwowej.

Fizjoterapia

Regularne ćwiczenia rozciągające, a także ćwiczenia zakresu ruchu mogą pomóc zapobiegając skracaniu mięśni i przykurczom.

Kolejną interwencją są ćwiczenia wzmacniające. Ukierunkowane ćwiczenia wzmacniające otaczających konkretny staw mięśni mogą pomóc poprawić kontrolę i zmniejszyć wpływ mimowolnych skurczów.

Terapia zimnem

Stosowanie zimnych okładów lub zanurzenie w zimnej wodzie może tymczasowo zmniejszyć spastyczność i klonus. Dzieje się tak dzięki spowolnieniu przewodnictwa nerwowego i zmniejszeniu aktywności wrzecionek nerwowo-mięśniowych. Metoda ta zapewnia tymczasową ulgę i można ją stosować jako uzupełnienie innych terapii.

Zastrzyki z toksyny botulinowej

Wstrzyknięcie toksyny botulinowej bezpośrednio do mięśni może tymczasowo złagodzić klonus poprzez blokowanie uwalniania acetylocholiny na płytce motorycznej, zmniejszając w ten sposób skurcz mięśni. Efekty utrzymują się zwykle przez 3 do 6 miesięcy, po czym leczenie można powtórzyć.

Zastrzyki z fenolu lub alkoholu

Zastrzyki te mogą być stosowane do blokowania nerwów lub punktów motorycznych w celu zmniejszenia spastyczności i klonusów w określonych mięśniach.

Efekty są trwalsze niż w przypadku toksyny botulinowej. Mogą być jednak mniej precyzyjne i wiążą się z większym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych. Z tego powodu obecnie nie są tak często stosowane.

Interwencje chirurgiczne

W ciężkich przypadkach można rozważyć interwencje chirurgiczne, takie jak selektywna rizotomia grzbietowa (przecięcie określonych korzeni nerwowych) lub operacje ortopedyczne w celu skorygowania deformacji stawów i poprawy osiowości.

Urządzenia ortopedyczne

Ortezy AFO i inne urządzenia wspomagające mogą pomóc ustabilizować dotkniętą kończynę, poprawić chód i zmniejszyć wpływ klonusów na codzienne czynności.

Wybór leczenia zależy od stopnia nasilenia stopotrząsu, przyczyny, dotkniętych mięśni oraz ogólnego stanu zdrowia, a także celów funkcjonalnych danej osoby. W leczeniu istotna jest współpraca neurologów, ortopedów, fizjoterapeutów i innych specjalistów.

Wpływ klonusów na pacjenta

Klonus może zakłócać sen i uniemożliwiać pacjentowi transfery. Co więcej, może powodować zmęczenie, ograniczając możliwość rehabilitacji. Może również zaburzać postawę i chód pacjenta.

Podsumowanie

Stopotrząs, inaczej klonus, charakteryzuje się mimowolnymi i rytmicznymi skurczami mięśni, a jego przyczyny to trwałe uszkodzenie zstępujących motoneuronów. 

Mechanizmy powstawania pozostają niejasne, ale przypuszcza się, że obejmują albo nadaktywne odruchy na rozciąganie z powodu samowzbudzenia, albo aktywność centralnego generatora wzorców, która prowadzi do rytmicznej stymulacji dolnych motoneuronów.

Klonus może współwystępować ze spastycznością i zaburzać sen, mobilność, postawę, a także chód. 

Celem leczenia jest zmniejszenie wygórowanych odruchów i napięcia mięśniowego poprzez leki, terapie zimnem, zastrzyki z botoksu i fizjoterapię. Czasami podejmowana jest interwencja chirurgiczna. 

Skuteczność opisanych metod leczenia może być różna, a w niektórych przypadkach nie obserwuje się niestety znaczących zmian w częstotliwości występowania klonusów. 

Literatura

Boyraz I, Uysal H, Koc B, Sarman H. Clonus: definition, mechanism, treatment. Med Glas (Zenica). 2015 Feb;12(1):19-26. PMID: 25669332.

stwardnienie rozsiane udar