Przepuklina krążka międzykręgowego jest najczęstszą, ale nie jedyną przyczyną zespołu ogona końskiego. W tym artykule przyjrzymy się innym przyczynom, które warto mieć na uwadze, gdy trafia do Ciebie pacjent z bólem kręgosłupa. 

Szacowany czas czytania: 8 minut

Czego dowiesz się z tego artykułu:

Zespół ogona końskiego – przyczyny

Zespół ogona końskiego w większości przypadków spowodowany jest kompresją ogona końskiego, czyli wiązki nerwów rdzeniowych biegnących w dolnej części kanału kręgowego. 

Struktura ta została po łacinie nazwana cauda equina, co oznacza „ogon konia” z uwagi na podobieństwo właśnie do ogona konia.

Anatomicznie, ogon koński jest zlokalizowany poniżej poziomu, w którym kończy się rdzeń kręgowy (L2). W jego skład wchodzi wiele nerwów, które pełnią ważną rolę w przekazywaniu informacji czuciowej, a także ruchowej z/do dolnej części ciała, w tym narządów płciowych i narządów układu moczowego.

Z uwagi na swoją charakterystyczną lokalizację i funkcję, kompresja i uszkodzenia ogona końskiego mogą prowadzić do poważnych zaburzeń neurologicznych.

Przyczyn uszkodzenia może być co najmniej kilka, o czym przeczytasz w dalszej części artykułu.

Najczęstsza przyczyna zespołu ogona końskiego – przepuklina krążka międzykręgowego

W większości przypadków to właśnie przepuklina krążka międzykręgowego powoduje kompresję, a w konsekwencji uszkodzenie ogona końskiego (Fuso et al. 2013).

W badaniu Frasera (2009) wykazano, że spośród 105 artykułów naukowych, aż 45% wymieniało problem z krążkiem międzykręgowego na poziomie kręgosłupa lędźwiowego jako najczęstszą przyczynę.

Chociaż zazwyczaj będzie to duża przepuklina, to w badaniu Kostuika i wsp. (2004) wspomniano, że przy obecności stenozy kręgosłupa do zespołu ogona końskiego mogą doprowadzić postępujące przez dłuższy czas zmiany zwyrodnieniowe w kręgosłupie, a więc także mniejsze przepukliny.

przyczyny zespołu ogona końskiego przepuklina krążka międzykręgowego dysku

Stenoza kręgosłupa

Stenozą kręgosłupa lędźwiowego nazywamy postępującą patologię, w której dochodzi do zwężenie kanału kręgowego.

Do zwężenia światła kanału kręgowego przyczyniają się w głównej mierze procesy zwyrodnieniowe. Zbyt wąska przestrzeń sprawia, że struktury kostne lub tkanki miękkie, w tym krążki międzykręgowe, stawy międzywyrostkowe i więzadła żółte mogą uciskać korzenie nerwowe, co w konsekwencji może powodować ból odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa, ból promieniujący i zespół ogona końskiego (Storm, Chou, and Tamargo 2002).

Tę patologię warto mieć na uwadze szczególnie u osób starszych z bólem kręgosłupa, ponieważ nabyta stenoza kręgosłupa dotyka 1 na 1000 osób powyżej 65 roku życia (Hakelius 1970; Mazanec 1995). 

Urazy

Kolejną przyczyną zespołu ogona końskiego może być uszkodzenie kręgosłupa, takie jak złamanie lub zwichnięcie w skutek np. wypadku komunikacyjnego, upadku, uderzenia,  postrzału, czy dźgnięcia nożem (Fraser, Roberts, and Murphy 2009).

Guzy, krwiaki, ropnie

Zespół ogona końskiego mogą powodować różne guzy nowotworowe, zarówno przerzutowe jak i pierwotne. Kolejną przyczyną może być krwiak nadtwardówkowy kanału kręgowego.

Infekcje

Do zespołu ogona końskiego doprowadzić mogą również infekcje i stany zapalne, w tym ropień nadtwardówkowy (Cohen 2004), niebakteryjne zapalenie krążka międzykręgowego, zapalenie opon rdzenia, zapalenie szpiku kostnego (Rider and Marra 2022; Fraser, Roberts, and Murphy 2009).

Przyczyny jatrogenne

Do przyczyn jatrogennych zaliczamy komplikacje po operacji kręgosłupa, zastrzyki ze znieczuleniem zewnątrzoponowym i również przypadki manipulacji kręgosłupa (Kubina et al. 1997; Kato et al. 2011; Fraser, Roberts, and Murphy 2009).

Rzadkie przyczyny zespołu ogona końskiego

Rzadziej, opisywany zespół objawów może być spowodowany problemami naczyniowymi, np. rozwarstwienie tętnicy brzusznej lub zakrzep żyły głównej dolnej (Lavy et al. 2009). Odnotowano również przypadek zespołu ogona końskiego spowodowanego zatwardzeniem (Lawrentschuk and Nguyen 2005).

Czynniki ryzyka rozwinięcia zespołu ogona końskiego

Ucisk włókien nerwowych ogona końskiego może być spowodowany jakąkolwiek zmianą, w wyniku której zmniejsza się przestrzeń kanału kręgowego. Najczęstszą przyczyną jest przepuklina krążka na poziomie L4-L5 lub L5-S1 (Mukherjee, Thakur, and Crocker 2013). Miej na uwadze szczególnie osoby otyłe oraz osoby poniżej 50 roku życia.

Pierwszymi objawami, jakie mogą się pojawić są jedno- lub obustronny ból korzeniowy, osłabienie czucia powierzchownego, a także mięśni zaopatrywanych przez korzenie nerwowe wchodzące w skład ogona końskiego (Comer et al. 2020). Jeżeli z czasem pojawią się inne objawy i symptomy zespołu ogona końskiego, to taki obraz kliniczny będzie w pełni uzasadniać podejrzenie tej patologii.

Zatem bardzo ważne jest monitorowanie pacjentów ze zdiagnozowaną przepukliną krążka na poziomie L4-S1, oraz edukowanie i poinformowanie ich o możliwości wystąpienia czasem może niezwiązanych z bólem kręgosłupem, ale bardzo istotnych objawach. W tym celu pomocne mogą być karty informacyjne dla pacjenta.

Kolejną grupą pacjentów w grupie ryzyka będą osoby ze stenozą odcinka lędźwiowego kręgosłupa, ponieważ zmiany zwyrodnieniowe mogą stopniowo doprowadzać do uszkodzenia włókien nerwowych ogona końskiego.

Ostatnia grupa to osoby po jakichkolwiek operacjach kręgosłupa.

Podsumowanie

Chociaż zespół ogona końskiego ma wiele przyczyn, to najczęściej spotykaną będzie ucisk spowodowany przepukliną krążka międzykręgowego oraz schorzeniami i zmianami zwężającymi światło kanału kręgowego.

Kompleksowy i szczegółowy wywiad oraz znajomość czynników ryzyka pomoże Ci wcześnie rozpoznać objawy zwiastujące zespół ogona końskiego i podjąć odpowiednie kroki, dzięki którym możesz zapobiec trwałemu upośledzeniu ważnych dla codziennego życia człowieka funkcji.

Literatura

Cohen, David B. 2004. “Infectious Origins of Cauda Equina Syndrome.” Neurosurgical Focus 16 (6): e2.

Comer, Christine, Laura Finucane, Chris Mercer, and Susan Greenhalgh. 2020. “SHADES of Grey – The Challenge of ‘Grumbling’ Cauda Equina Symptoms in Older Adults with Lumbar Spinal Stenosis.” Musculoskeletal Science & Practice 45 (February): 102049.

Fraser, Stuart, Lisa Roberts, and Eve Murphy. 2009. “Cauda Equina Syndrome: A Literature Review of Its Definition and Clinical Presentation.” Archives of Physical Medicine and Rehabilitation 90 (11): 1964–68.

Fuso, Fernando Augusto Freitas, André Luiz Natálio Dias, Olavo Biraghi Letaif, Alexandre Fogaça Cristante, Raphael Martus Marcon, and Tarcísio Eloy Pessoa de Barros. 2013. “Epidemiological Study of Cauda Equina Syndrome.” Acta Ortopedica Brasileira 21 (3): 159–62.

Hakelius, A. 1970. “Prognosis in Sciatica. A Clinical Follow-up of Surgical and Non-Surgical Treatment.” Acta Orthopaedica Scandinavica. Supplementum 129: 1–76.

Kato, Jitsu, Jumpei Konishi, Humihiko Yoshida, Tomonori Furuya, Akihiro Kashiwai, Shoko Yokotsuka, Dai Gokan, and Setsuro Ogawa. 2011. “Cauda Equina Syndrome Following Combined Spinal and Epidural Anesthesia: A Case Report.” Canadian Journal of Anaesthesia = Journal Canadien D’anesthesie 58 (7): 638–41.

Kostuik, John P. 2004. “Medicolegal Consequences of Cauda Equina Syndrome: An Overview.” Neurosurgical Focus 16 (6): e8.

Kubina, P., A. Gupta, A. Oscarsson, K. Axelsson, and M. Bengtsson. 1997. “Two Cases of Cauda Equina Syndrome Following Spinal-Epidural Anesthesia.” Regional Anesthesia 22 (5): 447–50.

Lavy, Chris, Andrew James, James Wilson-MacDonald, and Jeremy Fairbank. 2009. “Cauda Equina Syndrome.” BMJ  338 (March): b936.

Lawrentschuk, Nathan, and Hung Nguyen. 2005. “Cauda Equina Syndrome Secondary to Constipation: An Uncommon Occurrence.” ANZ Journal of Surgery 75 (6): 498–500.

Mazanec, D. J. 1995. “Back Pain: Medical Evaluation and Therapy.” Cleveland Clinic Journal of Medicine 62 (3): 163–68.

Mukherjee, Soumya, Bhaskar Thakur, and Matthew Crocker. 2013. “Cauda Equina Syndrome: A Clinical Review for the Frontline Clinician.” British Journal of Hospital Medicine  74 (8): 460–64.

Rider, Loana S., and Erin M. Marra. 2022. Cauda Equina And Conus Medullaris Syndromes. StatPearls Publishing.

Storm, Phillip B., Dean Chou, and Rafael J. Tamargo. 2002. “Lumbar Spinal Stenosis, Cauda Equina Syndrome, and Multiple Lumbosacral Radiculopathies.” Physical Medicine and Rehabilitation Clinics of North America 13 (3): 713–33, ix.