Ból mięśniowo-szkieletowy – jakie czynniki kontekstowe wpływają na skuteczność leczenia?

Czynniki kontekstowe odgrywają istotną rolę w skuteczności leczenia, ponieważ mogą wywoływać efekty placebo i nocebo. Efekt placebo i nocebo mogą z kolei wpływać w różny sposób na ból mięśniowo-szkieletowy i jego percepcję, a także powodować zmiany na różnych poziomach. W tym artykule przeczytasz o tym, jakie czynniki kontekstowe mogą wpływać na poziom bólu mięśniowo-szkieletowego i jakie mają znaczenie w terapii.

Szacowany czas czytania: 9 minut

W jaki sposób czynniki kontekstowe wpływają na proces leczenia?

Leczenie nigdy nie odbywa się w próżni, ale jest raczej wystawione na działanie różnych czynników kontekstowych. W literaturze naukowej nazywa się to „atmosferą wokół leczenia” (Balint 1955) lub też „kontekstowym leczeniem” (Miller and Kaptchuk 2008). Leczenie bólu zatem nie może sprowadzać się jedynie do czynników biomedycznych.

Czynniki kontekstowe odgrywają istotną rolę w skuteczności leczenia, ponieważ mogą wywoływać efekty placebo i nocebo. Efekt placebo i nocebo mogą wpływać w różny sposób na percepcję bólu, a także powodować zmiany na różnych poziomach – neurobiologicznym, fizycznym, percepcyjnym, czy kognitywnym. 

Pozytywne czynniki kontekstowe mogą łagodzić ból poprzez efekty placebo, podczas gdy negatywne czynniki kontekstowe mogą pogorszyć ból poprzez efekty nocebo. To ostatecznie sprawi, że terapia bólu mięśniowo-szkieletowego może okazać się bardziej lub mniej skuteczna. Ponadto nie będzie to wcale uzależnione od twoich umiejętności czy interwencji, jakie zastosowałeś.

Czym są czynniki kontekstowe?

Czynniki kontekstowe stanowią zbiór czynników zewnętrznych, wewnętrznych, jak również relacyjnych. Możemy zaliczyć do nich na przykład oczekiwania pacjenta i historię leczenia. Ważne są też jego emocje, wspomnienia, cechy osobowe, wiek, płeć, diagnoza, sytuacja rodzinna i materialna, wsparcie bliskich lub jego brak itp. 

Relacja pacjent-terapeuta, mowa ciała, styl komunikowania się, zachowanie i przekonania pracowników służby zdrowia, a także sposób, w jaki mówią do pacjenta i dotykają go podczas leczenia, są również częścią czynników kontekstowych. Inne czynniki obejmują pozytywne doświadczenia podczas leczenia, podejście skoncentrowane na pacjencie, a także uczenie się poprzez obserwowanie innych. 

Czynnikami kontekstowymi mogą być ponadto takie rzeczy jak częstotliwość i dawkowanie, jawność leczenia, sposób realizacji usługi zdrowotnej. Co więcej, to czy metoda leczenia podlega pod jakąś markę (np. terapia metodą PNF) oraz sam wygląd i wystrój placówki może wpływać na efekt leczenia.

Weźmy za przykład jawność leczenia. Kiedy jest ono jawne? Wtedy, gdy odwzorowuje rutynową praktykę medyczną. Pacjent jest świadomy otrzymania leczenia i wie, kiedy leczenie jest prowadzone. Różne badania donoszą, że leczenie jawne jest bardziej skuteczne niż leczenie niejawne, ponieważ gdy pacjent nie wie, że jest leczony to otaczający kontekst (rytuały lecznicze, pozytywna interakcja terapeuta-pacjent itp.) jest nieobecny, przez co traci swoje pozytywne znaczenie (Colloca et al. 2004; Amanzio et al. 2001).

Czynniki kontekstowe odgrywają istotną rolę w skuteczności terapii bólu mięśniowo-szkieletowego. Będą w szczególności wyraźnie widoczne w stanach przewlekłych, gdy ból mięśniowo-szkieletowy utrzymuje się dłużej, niż powinien. 

Które czynniki kontekstowe mogą wpływać na ból mięśniowo-szkieletowy?

I na co zwracać uwagę, jeśli chcemy wykorzystać czynniki kontekstowe, aby pozytywnie wpłynąć na odczucie bólu pacjenta?

Ból mięśniowo-szkieletowy a czynniki kontekstowe związane z pacjentem

Do czynników, które mogą pomóc przewidzieć wyniki różnych terapii bólu mięśniowo-szkieletowego, należą perspektywa pacjenta, oczekiwania wobec terapii, historia leczenia oraz początkowy poziom bólu.

Takie czynniki jak prosta czynność podania leku, przebywanie w środowisku klinicznym, werbalna lub niewerbalna interakcja z klinicystą są w stanie wzbudzić w pacjencie konkretne oczekiwanie co do poprawy objawów. Jeżeli pacjent oczekuje korzyści z leczenia, to w konsekwencji szansę na złagodzenie bólu są większe (Rossettini, Carlino, and Testa 2018).

Kolejnym czynnikiem, który może mieć wpływ na skuteczność terapii, są wcześniejsze doświadczenia pacjenta. Poprzednie pozytywne doświadczenia z daną terapią zwiększają prawdopodobieństwo pozytywnych wyników przy kolejnym jej zastosowaniu (Rossettini, Carlino, and Testa 2018).

Wydaje się również że wyższy poziom bólu na początku, choroby współistniejące i depresja mogą wywoływać efekt placebo, w postaci zmniejszenia odczuwania bólu. Z kolei długotrwałe występowanie dolegliwości, czyli przewlekły ból mięśniowo-szkieletowy, może zmniejszać prawdopodobieństwo redukcji bólu (Rossettini, Carlino, and Testa 2018).

Czynniki kontekstowe związane z terapeutą i procesem leczenia

Zachowanie terapeuty może być kolejnym czynnikiem pozytywnie wpływającym na ból, jeżeli będzie on postrzegany jako kompetentny, doświadczony, wykształcony, profesjonalny, godny zaufania, umiejący wskazać diagnozę i rokowanie, a także monitorować postępy terapii na wizytach kontrolnych (Birkhäuer et al. 2017). 

Co więcej, poinformowanie pacjenta o tym, że zastosowano silne leczenie zwiększa efekt przeciwbólowy. Natomiast zasugerowanie, że terapia może nie zadziałać może osłabić jej skuteczność (Peerdeman et al. 2016).

Potężną rolę dla skuteczności terapii odgrywa również relacja pacjent-terapeuta. Relacja obejmująca sojusz terapeutyczny, aktywne słuchanie, dodatkowy czas spędzony z pacjentem, więcej wizyt twarzą w twarz, ciepło, uwagę, troskę, zachętę i wsparcie, zmniejszyła ból bardziej niż ta sama terapia prowadzona przy neutralnej relacji pomiędzy stronami (Mistiaen et al. 2016). Kolejnym czynnikiem jest komunikacja niewerbalna. A zatem zastosowanie terapeutycznego dotyku może pozytywnie wpłynąć na odczuwanie bólu przez pacjenta (Rossettini, Carlino, and Testa 2018).

Co ciekawe istotną redukcję bólu zaobserwowano, gdy pacjent widzi swoje ciało w trakcie ćwiczeń, gdy terapia odbywa się częściej i jest powtarzana. Wydaje się również, że im leczenie jest bardziej inwazyjne (np. akupunktura, suche igłowanie, zabieg chirurgiczny), tym lepsza jest redukcja bólu (Gu et al. 2017).

Otoczenie również wpływa na ból mięśniowo-szkieletowy

Pozytywny wpływ otoczenia na pacjenta będzie również tworzyć odpowiednie warunki do leczenia i sprzyjać redukcji bólu (Iyendo 2016; Laursen, Danielsen, and Rosenberg 2014). Do takich czynników możemy zaliczyć obiekty anatomiczne, umeblowanie, kolory, obrazy, światło, widoki na zewnątrz, temperatura, kojące dźwięki, jak również muzykę.

Terapia bólu mięśniowo-szkieletowego – weź pod uwagę czynniki kontekstowe

Podsumowując, gdy prowadzimy terpię w przypadku bólu mięśniowo-szkieletowego, to tak samo jak odpowiednio dopasowana terapia, ważne jest stworzenie odpowiedniej otoczki wokół niej. Chociaż wciąż istnieje pewien stopień niewiadomej, jaka będzie reakcja pacjenta, to poprzez świadomą manipulację czynnikami kontekstowymi możemy wzmocnić efekt placebo i uniknąć efektu nocebo, a w konsekwencji pozytywnie wpłynąć na percepcję bólu, a także efekty terapii.

Literatura

Amanzio, Martina, Antonella Pollo, Giuliano Maggi, and Fabrizio Benedetti. 2001. “Response Variability to Analgesics: A Role for Non-Specific Activation of Endogenous Opioids.” Pain 90 (3): 205–15.

Balint, M. 1955. “The Doctor, His Patient, and the Illness.” The Lancet 268 (6866): 683–88.

Birkhäuer, Johanna, Jens Gaab, Joe Kossowsky, Sebastian Hasler, Peter Krummenacher, Christoph Werner, and Heike Gerger. 2017. “Trust in the Health Care Professional and Health Outcome: A Meta-Analysis.” PloS One 12 (2): e0170988.

Colloca, Luana, Leonardo Lopiano, Michele Lanotte, and Fabrizio Benedetti. 2004. “Overt versus Covert Treatment for Pain, Anxiety, and Parkinson’s Disease.” Lancet Neurology 3 (11): 679–84.

Gu, Alice P., Chris N. Gu, Ahmed T. Ahmed, Mohammad H. Murad, Zhen Wang, David F. Kallmes, and Waleed Brinjikji. 2017. “Sham Surgical Procedures for Pain Intervention Result in Significant Improvements in Pain: Systematic Review and Meta-Analysis.” Journal of Clinical Epidemiology 83 (March): 18–23.

Iyendo, Timothy Onosahwo. 2016. “Exploring the Effect of Sound and Music on Health in Hospital Settings: A Narrative Review.” International Journal of Nursing Studies 63 (November): 82–100.

Laursen, Jannie, Anne Danielsen, and Jacob Rosenberg. 2014. “Effects of Environmental Design on Patient Outcome: A Systematic Review.” HERD 7 (4): 108–19.

Miller, Franklin G., and Ted J. Kaptchuk. 2008. “The Power of Context: Reconceptualizing the Placebo Effect.” Journal of the Royal Society of Medicine 101 (5): 222–25.

Mistiaen, P., M. van Osch, L. van Vliet, J. Howick, F. L. Bishop, Z. Di Blasi, J. Bensing, and S. van Dulmen. 2016. “The Effect of Patient-Practitioner Communication on Pain: A Systematic Review.” European Journal of Pain  20 (5): 675–88.

Peerdeman, Kaya J., Antoinette I. M. van Laarhoven, Sascha M. Keij, Lene Vase, Maroeska M. Rovers, Madelon L. Peters, and Andrea W. M. Evers. 2016. “Relieving Patients’ Pain with Expectation Interventions: A Meta-Analysis.” Pain 157 (6): 1179–91.

Rossettini, Giacomo, Elisa Carlino, and Marco Testa. 2018. “Clinical Relevance of Contextual Factors as Triggers of Placebo and Nocebo Effects in Musculoskeletal Pain.” BMC Musculoskeletal Disorders 19 (1): 27.