Terapia lustrzana w rehabilitacji po udarze, u osób z bólem fantomowym, zamrożonym barkiem i CRPS

Terapia lustrzana to stosunkowo nowa, ale obiecująca technika terapeutyczna, w której wykorzystuje się lustro. W tym artykule przyjrzymy się dokładniej co to jest terapia lustrzana i czy warto ją stosować, aby poprawić funkcję motoryczną i zmniejszyć ból pacjentów po udarze i nie tylko.

Szacowany czas czytania: 10 minut

Terapia lustrzana była pierwotnie (i nadal jest) stosowana u pacjentów z bólem fantomowym. Technika jest możliwa do przeprowadzenia również u pacjentów po udarze, nawet w ciężkim stanie z bardzo ograniczoną mobilnością lub z paraliżem. Jej celem jest poprawa mobilności dłoni, kończyn górnych, a także kończyn dolnych.

Przeprowadzono również badania dotyczące tego, jak terapia lustrzana wpływa na pacjentów z kompleksowym zespołem bólu regionalnego i zamrożonym barkiem. Czy warto ją w tym przypadku stosować? Zapraszam do czytania.

Co to jest terapia lustrzana?

W terapii lustrzanej lustro zostaje ustawione tak, aby odbicie zastępowało kończynę z niedowładem/porażeniem. Dzięki temu pacjent nie widzi kończyny zajętej. Z kolei ruch zdrowej kończyny odbijającej się w lustrze postrzega jako ruch kończyny zajętej (Moseley, Gallace, and Spence 2008). 

Następnie pacjent wykonuje ruchy i aktywności dłonią i kończyną górną obserwując jednocześnie odbicie w lustrze.

Zabieg ten ma na celu „przechytrzenie” mózgu, aby pomyślał, że ruch kończyną zajętą jest bezbolesny lub w celu stworzenia pozytywnego feedbacku wzrokowego dla ruchu kończyny.

Jak działa terapia lustrzana?

Zasugerowano, że rolę odgrywają tutaj neurony lustrzane. Neurony lustrzane stanowią aż 20% wszystkich neuronów w mózgu człowieka. Razem tworzą system neuronów lustrzanych, na który wpływać może terapia lustrzana, a przez to zwiększać pobudliwość nerwów ruchowych w korze i rdzeniu kręgowym (Diers et al. 2010).

Jakkolwiek zaproponowano również inny mechanizm neuronalny, który może stać za skutecznością terapii lustrzanej. Wysunięto hipotezę, że dla mózgu informacja wzrokowa jest ważniejsza niż somatosensoryczna lub proprioceptywna, jeśli chodzi o pozycję kończyny. Brakuje jednak dowodów, na potwierdzenie tej teorii (Moseley, Gallace, and Spence 2008; Diers et al. 2010). 

Terapia lustrzana może wspomagać również plastyczność neuronalną, czyli zdolność mózgu do reorganizacji i samoleczenia.

Terapia lustrzana a ból fantomowy 

Jest to interwencja terapeutyczna, która była początkowo używana w celu złagodzenia bólu fantomowego (Ramachandran and Rogers-Ramachandran 1996). 

Hipotezą Ramachandran i Rogers-Ramachandran było, że za każdym razem, gdy pacjent chciał poruszyć kończyną sparaliżowaną, to otrzymywał feedback wzrokowy i proprioceptywny, że kończyna się nie poruszyła. Reguła Hebba sprawiła, że feedback ten wpisał się w obwody mózgu tak mocno, że nawet gdy kończyna została amputowana, to mózg odbierał to jako paraliż.

Badania wykazały, że po wielu sesjach terapii lustrzanej mózg pacjenta był w stanie rozpoznać i „poczuć” amputowaną kończynę, zmniejszając tym samym ból (Erlenwein et al. 2021). 

Terapia lustrzana po udarze

Z biegiem czasu terapię lustrzaną zaczęto stosować również w innych przypadkach. Jednym z nich jest udar, gdzie celem jest zmniejszenie bólu i deficytów czuciowych oraz poprawa funkcji motorycznej (Gandhi et al. 2020). 

Chociaż brak jest ogólnej zgody co do skuteczności tej metody, to istnieje kilka badań, w których wykazano pozytywny efekt.

W 2011 roku Rothgangel i wsp. stwierdzili, że u populacji osób po udarze jakość dowodów na skuteczność terapii lustrzanej w celu poprawy funkcji kończyny górnej jest umiarkowana, a w celu poprawy funkcji kończyny dolnej – niska.

W badaniu Sutbeyaz i wsp, obejmującym 40 pacjentów 12 miesięcy po udarze bez aktywnego ruchu do zgięcia grzbietowego stopy, wykazano, że terapia lustrzana w połączeniu z konwencjonalną rehabilitacją poudarową poprawiła proces powrotu funkcji motorycznych pacjentów w stanie podostrym (Sütbeyaz et al. 2007). Pozytywny wpływ na funkcję kończyny górnej i czynności dnia codziennego u przewlekłych pacjentów po udarze wykazało również badanie z 2015 roku (Park et al. 2015).

Z kolei w przeglądzie systematycznym z 2012 roku podsumowano skuteczność terapii lustrzanej w celu poprawy funkcji motorycznej, czynności dnia codziennego, zmniejszenia bólu i zaniedbania wizualnoprzestrzennego u pacjentów po udarze (Micieli and Amantea 2014). Po zakończeniu terapii lustrzanej funkcja motoryczna kończyny zajętej i zdolność wykonywania czynności dnia codziennego uległy poprawie, zmniejszył się ból (ale tylko u pacjentów z kompleksowym zespołem bólu regionalnego), a efekty w niektórych badanych grupach utrzymały się 6 miesięcy. 

Jednym z plusów terapii lustrzanej jest to, że jest prostą, bezpieczną, a także niewymagającą zaawansowanego technologicznie sprzętu metodą, którą zastosować można u pacjentów o różnym stopniu niepełnosprawności. Co więcej, po uprzednim instruktażu, może być wykonywana w domu samodzielnie przez pacjenta.

Terapia lustrzana w kompleksowym zespole bólu regionalnego (CRPS)

W trzech randomizowanych badaniach kontrolnych przeanalizowany został wpływ terapii lustrzanej na kompleksowy zespół bólu regionalnego. Wykazano w nich, że terapia lustrzana może w większym stopniu poprawiać funkcje motoryczne i zmniejszać ból niż konwencjonalna terapia. Dodatkowo wykazano, że może ona dawać lepsze rezultaty w kontekście czynności dnia codziennego (Pervane Vural et al. 2016; Cacchio et al. 2009).

W nowszym badaniu z 2021 również wykazano pozytywne rezultaty. Stwierdzono, że terapia lustrzana może być skuteczną metodą rehabilitacji w celu zmniejszenia bólu i poprawy funkcjonalnych aktywności (Saha et al. 2021).

Więcej na temat tego zespołu bólowego przeczytasz w artykule KOMPLEKSOWY ZESPÓŁ BÓLU REGIONALNEGO PO UDARZE.

Terapia lustrzana u pacjentów z zamrożonym barkiem

W niewielkim badaniu z udziałem 36 pacjentów z zamrożonym barkiem postanowiono zbadać jaki efekt przyniesie terapia lustrzana w porównaniu z feedbackiem wzrokowym i terapią bez lustra. Na końcu każdej sesji terapeutycznej zastosowano terapię lustrzaną w grupie pierwszej, ćwiczenia obu rąk przed lustrem w grupie drugiej i ćwiczenia bez lustra w grupie trzeciej. W tym badaniu z kolei wykazano, że to ćwiczenia wykonywane przed lustrem obiema rękami były lepsze niż terapia lustrzana i terapia bez lustra w kontekście nasilenia bólu (Hekim, Çolak, and Bonab 2022).

Z kolei inne badanie, wykonane trzy lata wcześniej, przeanalizowało skuteczność standardowej fizjoterapii w połączeniu z terapią lustrzaną. Obejmowało 30 pacjentów z zamrożonym barkiem, którzy zostali podzieleni na grupę badawczą (z dodatkową terapią lustrzaną) i grupę kontrolną. Po zakończeniu terapii okazało się, z grupa badawcza uzyskała znacznie lepsze wyniki w kontekście bólu, aktywnego ruchu, a także sprawności fizycznej (Başkaya et al. 2018).

Podsumowanie

Terapia lustrzana to łatwa, a także niedroga metoda uzupełniająca terapię u pacjentów z bólem fantomowym, po udarze i z CRPS. Istnieją dowody naukowe, że technika ta może wpływać na ból, a także funkcje motoryczne u wspomnianych populacji pacjentów. Dodatkowo można ją wykonywać samodzielnie w domu.

Dodatkowo w jednym badaniu osób z zamrożonym barkiem terapia lustrzana także okazała się skuteczna jako metoda uzupełniająca. Niemniej jednak w innej publikacji dała gorsze efekty niż terapia obu kończyn z wykorzystaniem feedbacku wzrokowego.

Literatura

Başkaya MÇ, Erçalık C, Karataş Kır Ö, Erçalık T, Tuncer T. The efficacy of mirror therapy in patients with adhesive capsulitis: A randomized, prospective, controlled study. J Back Musculoskelet Rehabil. 2018;31(6):1177-1182. doi: 10.3233/BMR-171050. PMID: 30056414.

Cacchio, Angelo, Elisabetta De Blasis, Vincenzo De Blasis, Valter Santilli, and Giorgio Spacca. 2009. “Mirror Therapy in Complex Regional Pain Syndrome Type 1 of the Upper Limb in Stroke Patients.” Neurorehabilitation and Neural Repair. https://doi.org/10.1177/1545968309335977.

Diers, Martin, Christoph Christmann, Caroline Koeppe, Matthias Ruf, and Herta Flor. 2010. “Mirrored, Imagined and Executed Movements Differentially Activate Sensorimotor Cortex in Amputees with and without Phantom Limb Pain.” Pain 149 (2): 296–304.

Erlenwein, Joachim, Martin Diers, Jennifer Ernst, Friederike Schulz, and Frank Petzke. 2021. “Clinical Updates on Phantom Limb Pain.” Pain Reports 6 (1): e888.

Gandhi, Dorcas Bc, Albert Sterba, Himani Khatter, and Jeyaraj D. Pandian. 2020. “Mirror Therapy in Stroke Rehabilitation: Current Perspectives.” Therapeutics and Clinical Risk Management 16 (February): 75–85.

Hekim, Ömer, Tuğba Kuru Çolak, and Masoud Amir Rashedi Bonab. 2022. “The Effect of Mirror Therapy in Patients with Frozen Shoulder.” Shoulder & Elbow, March, 17585732221089181.

Micieli, Giuseppe, and Diana Amantea. 2014. Rational Basis for Clinical Translation in Stroke Therapy. CRC Press.

Moseley, G. Lorimer, Alberto Gallace, and Charles Spence. 2008. “Is Mirror Therapy All It Is Cracked up to Be? Current Evidence and Future Directions.” Pain 138 (1): 7–10.

Park, Jin-Young, Moonyoung Chang, Kyeong-Mi Kim, and Hee-Jung Kim. 2015. “The Effect of Mirror Therapy on Upper-Extremity Function and Activities of Daily Living in Stroke Patients.” Journal of Physical Therapy Science 27 (6): 1681–83.

Pervane Vural, Secil, Guldal Funda Nakipoglu Yuzer, Didem Sezgin Ozcan, Sibel Demir Ozbudak, and Nese Ozgirgin. 2016. “Effects of Mirror Therapy in Stroke Patients With Complex Regional Pain Syndrome Type 1: A Randomized Controlled Study.” Archives of Physical Medicine and Rehabilitation 97 (4): 575–81.

Ramachandran, V. S., and D. Rogers-Ramachandran. 1996. “Synaesthesia in Phantom Limbs Induced with Mirrors.” Proceedings. Biological Sciences / The Royal Society 263 (1369): 377–86.

Saha, Sourov, Mainak Sur, Gargi Ray Chaudhuri, and Shabnam Agarwal. 2021. “Effects of Mirror Therapy on Oedema, Pain and Functional Activities in Patients with Poststroke Shoulder-Hand Syndrome: A Randomized Controlled Trial.” Physiotherapy Research International: The Journal for Researchers and Clinicians in Physical Therapy 26 (3): e1902.

Sütbeyaz, Serap, Gunes Yavuzer, Nebahat Sezer, and B. Füsun Koseoglu. 2007. “Mirror Therapy Enhances Lower-Extremity Motor Recovery and Motor Functioning after Stroke: A Randomized Controlled Trial.” Archives of Physical Medicine and Rehabilitation 88 (5): 555–59.