Zamrożony bark – ćwiczenia ekscentryczne czy koncentryczne?

Zamrożony bark to zarówno dla świata nauki, jak i rehabilitacji wciąż biologiczna zagadka, a ćwiczenia i wiele innych metod leczenia wydają się nie przynosić oczekiwanych rezultatów. Dość ciekawą interwencją w przypadku zamrożonego barku wydają się ćwiczenia ekscentryczne. Pierwsze badania na ten temat pojawiły się dopiero w 2021 roku, dostarczając nam pewnych wskazówek co do możliwej skuteczności tego typu ćwiczeń.

Szacowany czas czytania: 10 minut

Co to jest zamrożony bark?

Zamrożony bark to patologia o podłożu zapalnym, która atakuje torebkę stawową barku, otaczające go ścięgna, jak i tkankę miękką.

W wyniku zmian zapalnych dochodzi do znacznej neowaskularyzacji (powstawanie nowych naczyń krwionośnych), poliferacji (silnego rozrastania się) kolagenu, zwłóknień, a w konsekwencji przykurczu torebki stawowej.

To wszystko w konsekwencji powoduje, że objętość stawu barkowego zostaje silnie zredukowana (Lewis 2015).

Zamrożony bark – fazy i objawy

Pierwszymi objawami mogącymi świadczyć o rozwoju zamrożonego barku są zazwyczaj trudności w sięgnięciu do tylnej kieszeni spodni lub aby podrapać się po plecach.

Na początku tępy ból narasta i odczuwany jest głęboko w stawie, a dodatkowo często pogarsza się w nocy. Co więcej, gwałtowny ruch w braku może wywołać atak ostrego, mocniejszego bólu.

W zamrożonym barku wyróżniamy trzy fazy – fazę zamrażania, fazę zamrożenia i fazę rozmrażania. Każdą fazę charakteryzuje różny czas rozwijania się, jak również charakterystyczne objawy.

W pierwszej fazie – zamrażania – trwającej od 2 do 9 tygodni występuję największe nasilenie bólu barku i stopniowa utrata zakresu ruchu we wszystkich płaszczyznach.

W kolejnej fazie, zamrożenia, następuje usztywnienie barku, natomiast ból nieco ustaje. Faza zamrożenia utrzymuje się z reguły 4-12 miesięcy.

Ostatnią fazę charakteryzuje stopniowe zwiększanie się zakresu ruchu w stawie ramiennym i minimalny ból. Faza odmrażania trwać może 2 lata, a nawet dłużej (Dudkiewicz et al. 2004).

Zamrożony bark uważany jest za patologię samoograniczającą się. Oznacza to, że w wielu przypadkach nastąpi samowygojenie, nawet jeżeli nie wdrożymy żadnego leczenia, jednak mając na uwadze, że czas trwania takiego samogojenia to nawet 2 lata. Na zamrożony bark nie ma niestety magicznego, natychmiastowego remedium.

Częstość występowania

Chociaż jest patologią dość powszechną, to najprawdopodobniej jej częstość występowania (2 % ogólnej populacji) jest liczbą nieco przeszacowaną.

Dr Bunker (2009) twierdzi, że wspomniana liczba to efekt czasów, w których patologie barku były słabiej rozumiane, a zamrożony bark był diagnozą przypisywaną w każdym przypadku sztywnego, czy też bolesnego barku. Według Bunkera częstość występowania wynosić może 0,75 % populacji (Bunker 2009).

Cukrzyca a zamrożony bark

Zamrożony bark jest mocno skorelowany z cukrzycą, co już nie wróży nic dobrego. Dlaczego? Ponieważ prawie 10 % ogólniej populacji osób dorosłych choruje na cukrzycę (Danaei et al. 2011). 

Niestety liczba ta rośnie w naprawdę szybkim tempie ze względu na coraz bardziej powszechną otyłość i brak aktywności fizycznej. Ze względu na to rosnąca liczba osób z cukrzycą związana może być z coraz częstszym występowaniem zamrożonego barku.

W badaniu z 2010 roku (Neviaser and Hannafin) wykazano, że zamrożony bark pojawi się u 12 % osób z cukrzycą, a co więcej, 30 % pacjentów z zamrożonym barkiem już na cukrzycę choruje. 

Co więcej, z niewiadomej przyczyny patologia częściej występująca u kobiet, niż u mężczyzn (⅔ pacjentów).

Diagnoza 

W przypadku zamrożonego barku nie mamy złotego standardu, dlatego też diagnoza opiera się głównie na wywiadzie z pacjentem i jego historii medycznej.

W większości przypadków obrazowanie i testy mające na celu potwierdzenie występowania patologii nie są wiarygodne, a nawet mogą doprowadzić do postawienia błędnej diagnozy (Dias et al. 2005; Guyver et al. 2014). 

Niegdyś w celu wykluczenia poważnej patologii stosowano RTG. Jakkolwiek praktyka ta spotkała się w ostatnich latach z dezaprobatą ze względu na bardzo niską zapadalność na poważne patologie barku (Hanchard et al. 2011). Wielu klinicystów decyduje się mimo to na wykonanie tego badania.

Ćwiczenia ekscentryczne a zamrożony bark

Jeśli chodzi o skuteczną terapię zamrożonego barku, ciężko o jakąkolwiek jednoznaczną odpowiedź. Przeanalizowano wiele możliwości leczenia i interwencji, jakkolwiek brak jest zgodności lub dowodów na to, która z metod jest najskuteczniejsza. W efekcie nie mamy na ten moment żadnych stanowczych rekomendacji dotyczących rehabilitacji tej patologii.

Dość ciekawą interwencją na zamrożony bark wydają się ćwiczenia ekscentryczne, ponieważ jedną z ogólnie znanych korzyści ćwiczeń ekscentrycznych jest poprawa elastyczności stawu poprzez proces sarkomerogenezy.

Wykazano, że wykorzystanie skurczu ekscentrycznego w ćwiczeniach na kończynę dolną znacznie poprawia zakres ruchu i nie wymaga tak dużo czasu i energii jak rozciąganie (O’Sullivan et al. 2012).

Jak do tej pory w kilku badaniach porównano efekty ćwiczeń z wykorzystaniem skurczu ekscentrycznego do ćwiczeń koncentrycznych innych w patologiach barku. 

W jednym z badań nie odnotowano różnicy w efekcie pomiędzy skurczem ekscentrycznym i koncentrycznym na funkcję barku, aktywny zakres ruchu elewacji ramienia i siły odwodzicieli w zespole ciasnoty podbarkowej.

Jakkolwiek dwa lata później Chaconas i wsp. wykazali większą skuteczność ćwiczeń ekscentrycznych w kontekście bólu i siły mięśni odwodzicieli we wspomnianej powyżej patologii (Chaconas et al. 2017). Różnicy pomiędzy rodzajami skurczu nie wykazano w przypadku tendinopatii stożka rotatorów (Dejaco et al. 2017).

W 2021 roku postanowiono zbadać, które ćwiczenia (ekscentryczne czy koncentryczne) są skuteczniejsze w kontekście siły mięśniowej, a także funkcji konkretnie u pacjentów, u których zdiagnozowano zamrożony bark. W badaniu wzięły udział kobiety w fazie zamrażania z ostrym bólem i ograniczonym zakresem ruchu (Kim et al. 2021).  

Po 12-tygodniowym programie ćwiczeń zarówno ekscentrycznych, jak i koncentrycznych wykazano znaczną poprawę w zakresie ruchu stawu barkowego, bólu, sile mięśniowej i funkcji. Różnicę wykazano również pomiędzy typami skurczu sugerując, że ćwiczenia ekscentryczne są skuteczniejsze niż koncentryczne w kontekście podanych parametrów. 

Dodatkowo ćwiczenia ekscentryczne nie są skomplikowane i pacjent po uprzednim instruktażu może je bezpiecznie wykonywać w domu.

Podsumowanie

Podsumowując, badań na temat tego, jaki efekt mają ćwiczenia ekscentryczne jeśli chodzi o zamrożony bark jest wciąż zbyt mało. Badanie przytoczone powyżej jest jednym z niewielu, o ile nie pierwszym podejmującym ten temat. Ma ono również pewne ograniczenia, np. zostało wykonane jedynie z udziałem kobiet. Generalizacja wyników jest zatem niemożliwa. 

Dobrą informacją jej natomiast to, że prowadzone są obecnie badania na temat skuteczności ćwiczeń ekscentrycznych u osób z zamrożonym barkiem (Efficacy of Eccentric Exercises in In…). Co prawda na ich wyniki będziemy musieli jeszcze chwilę poczekać (najwcześniej rok 2024), jednak miejmy nadzieję, że badanie rzuci więcej świata na kwestię ćwiczeń ekscentrycznych i zamrożonego barku.

Literatura

Bunker, Tim. 2009. “Time for a New Name for Frozen Shoulder—Contracture of the Shoulder.” Shoulder & Elbow 1 (1): 4–9.

Chaconas, Eric J., Morey J. Kolber, William J. Hanney, Matthew L. Daugherty, Stanley H. Wilson, and Charles Sheets. 2017. “SHOULDER EXTERNAL ROTATOR ECCENTRIC TRAINING VERSUS GENERAL SHOULDER EXERCISE FOR SUBACROMIAL PAIN SYNDROME: A RANDOMIZED CONTROLLED TRIAL.” International Journal of Sports Physical Therapy 12 (7): 1121–33.

Danaei, Goodarz, Mariel M. Finucane, Yuan Lu, Gitanjali M. Singh, Melanie J. Cowan, Christopher J. Paciorek, John K. Lin, et al. 2011. “National, Regional, and Global Trends in Fasting Plasma Glucose and Diabetes Prevalence since 1980. Systematic Analysis of Health Examination Surveys and Epidemiological Studies with 370 Country-Years and 2·7 Million Participants.” The Lancet 378 (9785): 31–40.

Dejaco, Beate, Bas Habets, Corné van Loon, Susan van Grinsven, and Robert van Cingel. 2017. “Eccentric versus Conventional Exercise Therapy in Patients with Rotator Cuff Tendinopathy: A Randomized, Single Blinded, Clinical Trial.” Knee Surgery, Sports Traumatology, Arthroscopy: Official Journal of the ESSKA 25 (7): 2051–59.

Dias, Richard, Steven Cutts, and Samir Massoud. 2005. “Frozen Shoulder.” BMJ  331 (7530): 1453–56.

Dudkiewicz, Israel, Ariel Oran, Moshe Salai, Ram Palti, and Moshe Pritsch. 2004. “Idiopathic Adhesive Capsulitis: Long-Term Results of Conservative Treatment.” The Israel Medical Association Journal: IMAJ 6 (9): 524–26.

“Efficacy of Eccentric Exercises in Individuals With Frozen Shoulder.” n.d. Accessed September 14, 2022. https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04715035.

Guyver, P. M., D. J. Bruce, and J. L. Rees. 2014. “Frozen Shoulder – A Stiff Problem That Requires a Flexible Approach.” Maturitas. https://doi.org/10.1016/j.maturitas.2014.02.009.

Hanchard, Nigel C. A., Lorna Goodchild, Jackie Thompson, Tracey O’Brien, Dot Davison, and Chris Richardson. 2011. “A Questionnaire Survey of UK Physiotherapists on the Diagnosis and Management of Contracted (frozen) Shoulder.” Physiotherapy 97 (2): 115–25.

Kim, Won-Moon, Yong-Gon Seo, Yun-Jin Park, Han-Su Cho, Su-Ah Lee, Sang-Jun Jeon, and Sang-Min Ji. 2021. “Effects of Different Types of Contraction Exercises on Shoulder Function and Muscle Strength in Patients with Adhesive Capsulitis.” International Journal of Environmental Research and Public Health 18 (24). https://doi.org/10.3390/ijerph182413078.

Lewis, Jeremy. 2015. “Frozen Shoulder Contracture Syndrome – Aetiology, Diagnosis and Management.” Manual Therapy 20 (1): 2–9.

Neviaser, Andrew S., and Jo A. Hannafin. 2010. “Adhesive Capsulitis: A Review of Current Treatment.” The American Journal of Sports Medicine 38 (11): 2346–56.

O’Sullivan, Kieran, Sean McAuliffe, and Neasa Deburca. 2012. “The Effects of Eccentric Training on Lower Limb Flexibility: A Systematic Review.” British Journal of Sports Medicine 46 (12): 838–45.