Zespół pomijania stronnego – charakterystyka i terapia

Twarz ogolona tylko po prawej stronie, koszulka założona jedynie na prawą rękę, posiłek zjedzony tylko w połowie – część leżąca po prawej stronie talerza. Zespół pomijania stronnego nie jest jedynie utratą pewnych funkcji sensomotorycznych, ale niezdolnością do odbierania, przetwarzania i/lub reagowania na bodźce po stronie przeciwnej do miejsca uszkodzenia mózgu (Mesulam 1994).

Szacowany czas czytania: 10 minut

Czego dowiesz się z tego wpisu

Zespół pomijania stronnego – występowanie i konsekwencje
Zespół pomijania stronnego – charakterystyka i objawy
Rehabilitacja zespołu pomijania stronnego
Podsumowanie
Literatura

Zespół pomijania stronnego w literaturze polskie znaleźć można pod wieloma nazwami, z których najpopularniejsze to zespół nieuwagi stronnej (połowicznej) i zespół zaniedbania połowicznego. Podobnie sytuacja wygląda w literaturze anglojęzycznej, gdzie znajdziemy unilateral neglect, contralateral neglect, hemispatial neglect, visuospaial neglect, spatial neglect, czy hemineglect (Menon and Korner-Bitensky 2004; Plummer, Morris, and Dunai 2003).

Zespół pomijania stronnego – występowanie i konsekwencje

Zespół pomijania stronnego nie jest zaburzeniem szczególnie rzadkim, ponieważ pojawia się u 25-30% osób po udarze (Corbetta et al. 2005), a także u 40-80 % pacjentów w pierwszym tygodniu po incydencie (Pedersen et al. 1997). W większości przypadków (około 43 %) dotyczy udaru prawej półkuli mózgu w wyniku czego pomijana jest strona lewa. U tej grupy pacjentów objawy są zazwyczaj bardziej nasilone, jak również dłużej się utrzymują – po 3 miesiącach od incydentu mózgowo-naczyniowego zespół pomijania stronnego utrzymuje się u około 17 % pacjentów. Rzadziej natomiast rozpoznaje się to zaburzenie po udarach lewostronnych (20%) (Ringman et al. 2004).

Zaburzenie, jakim jest zespół pomijania stronnego wiąże się z dłuższym czasem hospitalizacji, wyższymi kosztami opieki, brakiem niezależności funkcjonalnej, a także zwiększonym ryzykiem upadku i długoterminowymi upośledzeniami w aktywnościach dnia codziennego. Z tego powodu tak ważne jest zrozumienie i dogłębna znajomość tego zespołu przez terapeutów pracujących z osobami po udarze, aby poprzez odpowiednie działania, mogli pomóc pacjentom osiągnąć wyższy poziom samodzielności i ułatwić rehabilitację.

Zespół pomijania stronnego – charakterystyka i objawy

Zespół pomijania stronnego to zaburzenie wynikające z urazu kory mózgowej w większości przypadków prawej półkuli mózgu (Hillis 2006; Yang et al. 2013). Objawiać się może na przykład niezdolnością reagowania na ból po lewej stronie ciała, czesanie tylko prawej strony głowy, szczotkowaniem zębów tylko po prawej stronie jamy ustnej, czytanie jedynie tekstu na prawej stronie czy brakiem reakcji na głos dobiegający z lewej strony ciała. Czasami zdarza się, że pacjent zaprzecza, iż lewa ręka należy do niego. Krótko mówiąc, każdy bodziec dobiegający z lewej strony lub oddziałujący na lewą stronę ciała jest nieświadomie „ignorowany”.

Zespół zaniedbania połowicznego klasyfikuje się według kilku kryteriów. Po pierwsze zmysłu, jaki uległ zaburzeniu (wzrokowy, słuchowy, węchowy, somatosensoryczny) (Jacobs, Brozzoli, and Farnè 2012). Po drugie przestrzeni, w jakiej pacjent ignoruje bodźce (tj. przestrzeń osobowa, okołoosobowa, pozaosobowa) (Berti and Frassinetti 2000; Spaccavento et al. 2017). Po trzecie układu odniesienia (zaniedbanie egocentryczne lub allocentryczne). Pacjent może nie dostrzegać połowy własnego ciała lub części ciała, połowy przestrzeni lub połowy przedmiotu po stronie przeciwległej do uszkodzenia.

zespół pomijania stronnego co to jest definicja

Co więcej, w zespole zaniedbania połowicznego wyróżnić możemy takie zaburzenia jak zaniedbanie ruchowe i hipokinezja kierunkowa. Zaniedbanie ruchowe polegać będzie na „nieużywaniu” lub ograniczeniu używania kończyn po stronie pomijanej, pomimo że nie zostały dotknięte przez niedowład. Z hipokinezją kierunkową będziemy mieć do czynienia, gdy ruch kończyny zdrowej w kierunku przeciwnym do miejsca uszkodzenia i operowanie nią w przestrzeni po tej stronie będzie wolniejsza i ograniczona (Coslett et al. 1990).

Zespół zaniedbania połowicznego to nie tylko opisane powyżej deficyty. Również często towarzyszy im niedowład połowiczny, zaburzenia czucia, apraksja, agnozja i niedowidzenie połowiczne (Buxbaum et al. 2004).

Bardzo ważne jest, by wiedzieć, że zespół pomijania stronnego charakteryzuje się heterogenicznością. Oznacza to, że prezentacje kliniczne mogą się znacznie różnić. Ignorowana może być bliska przestrzeń po lewej stronie, a oddalona już nie. Lub pacjent może ignorować informację dotykową po stronie lewej, ale nie tę dochodzącą ze zmysłu wzroku po lewej stronie. Co więcej, charakter i nasilenie objawów różnią się wraz z upływem czasu. Mogą one spontanicznie ustąpić w ciągu kilku miesięcy, jednak zanim to nastąpi znacznie zakłócają neurorehabilitację, uniemożliwiając wykorzystanie dużego potencjału pacjenta w pierwszych miesiącach po incydencie (Polanowska 2005).

Rehabilitacja zespołu pomijania stronnego

Zespół pomijania stronnego uważa się za dość duże utrudnienie w osiągnięciu postępów w rehabilitacji, szczególnie ze względu na współwystępującą często anosognozję (negowanie np. niedowładu połowiczego), anozodiaforię (obojętność na neurologiczne zaburzenia, których pacjent ma pełną świadomość) i ogólnie deficyty uwagi.

Do fundamentalnych zasad, jakimi należy kierować się w pracy z pacjentem z zespołem pomijania stronnego, zaliczamy:

Częste informowanie i przypominanie pacjentowi o istniejącym deficycie uwagi. Większa świadomość problemu i wiedza na temat zespołu pomijania stronnego zmniejsza anozognozję i pozytywnie wpływa na motywację pacjenta do podjęcia rehabilitacji (Polanowska et al. 2005).
Stosowanie jak największej ilości bodźców wzrokowych i akustycznych od strony pomijanej, aby kierować uwagę chorego właśnie na tę zaniedbywaną stronę.
Organizacja przestrzeni, w której przebywa pacjenta, jest również ważnym czynnikiem w procesie powrotu do zdrowia w zespole pomijania stronnego. Warto poinstruować rodzinę, odwiedzających i pielęgniarki, aby wszelkie wizyty i czynności przeprowadzane były po stronie zaniedbywanej, a przedmioty zainteresowania, takie jak telewizor, jedzenie, czy szafka były po tej stronie umiejscowione (Robertson, Hogg, and McMillan 1998; Szczudlik and Szczepańska-Szarej, n.d.). Jednocześnie warto zminimalizować liczbę bodźców docierających ze strony niezaniedbywanej (Polanowska, n.d.).

Ćwiczenia i interwencje, jakie należy stosować w neurorehabilitacji pacjentów z zespołem pomijania stronnego, obejmują:

Aktywacja zaniedbywanych kończyn na początku rehabilitacji, gdy pacjent nie jest jeszcze samodzielny, a następnie trening symetrycznej aktywacji kończyn, jak również aktywne motywowanie do ich używania (Seniów 2005; Robertson, Hogg, and McMillan 1998; Szczudlik and Szczepańska-Szarej)
Pobudzanie propioceptywne (Seniów 2005), na przykład układanie pacjenta na stronie zaniedbywanej lub stosowanie technik aproksymacji.
Pobudzanie eksteroceptywne zaniedbywanej strony – masaże, szczotkowanie, delikatne drapanie, opukiwanie, ciepło, zimno i inne dotykowe bodźce.
Techniki kompensacyjne, takie jak przeszukiwanie wzrokowo-przestrzenne, sygnalizacja stronna, badanie wzrokiem, ciągła uwaga.
Stymulacja przedsionkowa (Vallar et al. 1990).
Wibracje mięśni szyi po stronie lewej wraz z rotacją tułowia w stronę zaniedbywaną z jednoczesnym brakiem ruchu głowy (Karnath, Christ, and Hartje 1993).

Podsumowanie

Chociaż na dzień dzisiejszy nie udało się opracować określonych metod oceny i terapii pacjentów z zespołem pomijania stronnego, to stosowanie ogólnych zasad, połączenie różnych interwencji i metod usprawniania, a także edukacja i zaangażowanie rodziny i personelu pozwalają na skuteczną terapię, ograniczenie nasilania się objawów i w ostateczności poprawę stanu pacjenta.